Πέμπτη Διάλεξη, του Δεύτερου Κύκλου Ομιλιών, από τον Απόστολο Πιερρή

Και πρώτα, 

1) Ο πλαστικός και αρχιτεκτονικός Ιωνισμός αναπτύσσεται και προβάλλει έναν άλλο πόλο Ελληνισμού στην γραμμή που προδιεγράφη κατά τον 7ο αιώνα. [Στην Αττική και στις Κυκλάδες η διαπάλη των δυο αρχών παρέχει σημαντικό πεδίο συγκριτικής μελέτης τους. Τελικά, στο τέλος του 6ου αρχές του 5ου, κυριαρχεί νικώντας ο Δωρικός πόλος. Η αισθητικά αυθυπόστατη (αν και ετεροπροσδιορισμένη κατά το βασικό βίωμα και πνεύμα) Ιωνική τέχνη εξαφανίζεται τον Χρυσούν Αιώνα και απομένει μόνον ως αναγνωρίσιμη παραλλαγή της Δωρικής]. [Δείτε τις μελέτες μου «Προλεγόμενα: η Μεγάλη Μεταμόρφωση της Μορφής και ο Αττικός Δωρισμός» και «Το Δυτικό Αέτωμα του Ναού του Διός στην Ολυμπία. Έρευνες στην Αισθητή Ιδέα του Κλασσικού, Ι: Η Αττική Προεργασία της Κλασσικής Μορφής» στον ιστότοπο του Ινστιτούτου, τμήμα Research Projects, κατηγορία «Ολυμπιακές Μελέτες» 

Συνωδά:

2) Η Ιωνική έμφαση στο Πέρας των Ορίων, μαζί με, και σε αντιπαραβολή προς, τη Δωρική αρχή της υπέρτατης τελειότητας ενός άκρως ανεπτυγμένου οργανώματος μερών εις ανυπέρβλητο όλο (Απόλλων Υπερτελέατας), άγει στη σύλληψη της Δραματικής Μοίρας της ανθρώπινης ύπαρξης να βαδίζει σε τεντωμένο σχοινί παλινδρομούσα μεταξύ υπέρβασης και έλλειψης, πλεονασμού και υστερήματος, ύβρεως και δειλίας, υπερβολής και καχεξίας. Αυτές οι Συμπληγάδες Πέτρες ορίζουν τη γέννηση του τραγικού (υπέρτασης διαρρηγνύουσας τα όρια) και του Κωμικού (γελοίας υπότασης απλησίαστων ορίων). Οίκτος και δέος, έλεος και φόβος μας κυριεύει στην πτώση του Μεγάλου Εσθλού, που περπάτησε πέρα από τα όρια στο μηδέν. Γέλως και ονειδισμός, σκώμμα και περιπαιγμός για την απόσταση από «αυτό που ήταν να είναι», για την απόπτωση από το «Τέλος», για την α-τέλεια και το ελάττωμα. 

3) Το συζυγές της γέννησης του Δραματικού από το «Πνεύμα των Ορίων» αποτελεί η γέννηση της Σοφίας του «Μέτριου» και της Φρονιμάδας. Η υπαρξιακή εμπειρία καθίσταται επιφυλακτική και προφυλακτική και φοβητική, η γνώση των ορίων γίνεται προεξάρχουσα προτεραιότητα, συνειδητή και πεδητική, το «μηδέν άγαν» ανάγεται εις περιωπή εμβρίθειας, η σοβαρότητα της καθημερινότητας στον χρόνο απειλεί την εορταστική παιδιά της αιωνιότητας. Ένα βήμα δε χρονολογικό και γνωσιολογικό μετά τη «φρόνηση» των Σοφών βρίσκεται η φιλοσοφία των Στοχαστών. Η αλήθεια αρχίζει να αποχωρίζεται από τον άξονα του Κάλλους. Ο Άγγλος Ρωμαντικός ποιητής κατάλαβε την ουσία του Ελληνισμού:

O Attic shape! Fair attitude with brede

Of marble men and maidens overwrought,

With forest branches and the trodden weed;

Thou, silent form, dost tease us out of thought

As doth eternity: Cold Pastoral!

When old age shall this generation waste,

Thou shalt remain, in midst of other woe

Than ours, a friend to man, to whom thou say’st,

‘Beauty is truth, truth beauty,’ – that is all

Ye know on earth, and all ye need to know.

John Keats, Ode on a Grecian Urn, V

[Ο Πίνδαρος, στον ιδιαίτερο, μη κανονικό, 11ο Νεμεονίκη του, μεγαλόπνοα και ισορροπημένα εκφράζει τις ενάντιες αποπτώσεις του ορθού εις κενή αλαζονεία αφ’ ενός, αλυσίδες ατολμίας αφ’ ετέρου, καταδικάζοντας σε περίπτωση άμεσης εμπλοκής του την ανοικεία φρόνιμη δειλία εσθλών γονέων που εστέρησαν από το αγόρι τους δόξες βέβαιες για τον ποιητή Ολυμπιακού θριάμβου (vv. 22-32). Η φρονιμάδα του «μέτρου» και του «μηδέν άγαν» αρμόζουν στις κερδοφορίες των επιτυχιών στον χρόνο, όχι στην επιδίωξη της τελεσιουργίας εαυτού κατά το ύπατον «τέλος», την τελειότητα της ανθρώπινης φύσης κατά σώμα και νου (cf. vv. 42-48. Cf. Πίνδαρος, Νεμεονίκαι, VI 1-7. Ο θεομορφισμός του ανθρώπου και η θέωσή του συνίσταται στο σωματικό κάλλος και την μεγαλόνοια του). –

Ασφαλώς δεν χωρίζεται ενεργά κάλλος και αλήθεια με την Προσωκρατική φιλοσοφία. Ο Ελληνισμός μένει εδραίος στο βάθρο σύμπτωσης συμβόλου και έννοιας, μυθολογίας και «επιστήμης», θρησκευτικότητας, ποιητικότητας και νοητικότητας. Το έπος χρησιμοποιείται για την διατύπωση φιλοσοφικών θεωρημάτων – όχι ως διακοσμητικό στοιχείο ή για να αξιοποιηθούν οι δυνατότητες της μεταφοράς και της υποβολής, αλλά κατά το θεμελιώδες αξίωμα του Ελληνισμού για την ουσιώδη μορφή. – Η Ρητορική επίσης συνάγει πειθώ και αλήθεια του λόγου επί βάσεως κάλλους. – Η Πλατωνική διαλεκτική ανάγει την αναζήτηση της αλήθειας στο εγχείρημα συγκρότησης συνεκτικού συνολικού συστήματος εναρμονισμένων επί μέρους αληθειών – η αλήθεια ως άγαλμα. –

Από το άλλο μέρος η αυτονόμηση της διανοητικής σκέψης έχει δυνητικά δρομολογηθεί με την γέννηση της φιλοσοφίας και ήδη με την σύλληψη της σοφίας των λεγομένων 7 Σοφών.- Στην Ιωνική Φιλοσοφία της Μιλήτου απάντησε η Δωρική (ασχέτως καταγωγής) Δύση με τον Πυθαγορισμό, όπως αργότερα στον Εφέσιο Ηράκλειτο αντιπαραβλήθηκε ο Ελεάτης Παρμενίδης].

4) Το Χρήμα, υπό την πλήρη του έννοια, γεννιέται στην Ιωνία (Έφεσο), στην οριακή ζώνη μεταξύ του συστήματος των Ελληνικών πόλεων και της ευρείας προσεχούς Λυδικής Αυτοκρατορίας, από την αλληλεπίδραση και ανάδραση της Ελληνικής επινοητικότητας με τις πρώτες ύλες και τις ανάγκες μεγάλων οργανωμένων γεωπολιτικών χώρων. Και εδώ χρειάζεται η Δωρική Μορφή για την αντίληψη της Ιδέας της αφηρημένης χρησιμότητας, άμεσα ρευστοποιήσιμης σε οποιαδήποτε συγκεκριμένη χρεία, σε οποιοδήποτε αγαθό (= ωφελιμότητα). Αλλά η τροπή του Δωρικού βιώματος ταυτότητας ιδέας και πραγματικότητας σε πρακτική κατεύθυνση και οικονομική εφαρμογή είναι Ιωνικής προέλευσης.

[Αναλυτικά για την κλασσική θεωρία του χρήματος και τις αρχές της αρχαίας ελληνικής οικονομίας δείτε το βιβλίο μου Apostolos L. Pierris, Value and knowledge, The Philosophy of Economy in Classical Antiquity. Επίσης στον ιστότοπο του Ινστιτούτου, Τμήμα Research Projects, κατηγορία Value, Money and Credit in Ancient Greek Market Economy, ειδικά τη μελέτη μου: The Origin of Coinage: Nature, Function and Value of Money in Archaic Greece (και εκεί επίσης abstract της μελέτης)]. 

5) Οι οικονομικές εξελίξεις που η δημιουργία του χρήματος επεξέτεινε, ενέτεινε και επιτάχυνε, η νέα οικονομία της τεχνουργίας, βιοτεχνίας και εμπορίου που συγκρούεται με τις παραδοσιακές δομές της μεγάλης, συσπειρωμένης γεωκτημοσύνης, η διευρυνόμενη απόκλιση μεταξύ Ελληνικής αριστείας και πατρογονικής ευγενείας, η υποκατάσταση της παλαιάς «αριστοκρατίας» από την πλουτοκρατική ολιγαρχία – οι συνηρτημένες αυτές εξελίξεις κλονίζουν την πολιτεία των εσθλών όπου ηγεσίες και λαός συναποτελούν κοινωνία πολιτισμικής ταυτότητας με τον αριστέα να εκφράζει σε μορφή περιωπής (στην τέχνη και στην πολιτική ομοίως) αυτό που το ένστικτο του Λαού βιώνει και αναζητεί να βρει σε μεγάλο έργο ποιητικό και πρακτικό. (Η Μεγάλη Ρήτρα του Λυκούργου διακηρύσσει τις συστατικές αρχές της Ελληνικής Δωρικής Πολιτείας). Την ταραχή, μέχρι αποσύνθεσης, που εισέρχεται στην πόλη θεραπεύει κατά περίπτωση το τυραννικό καθεστώς. Η αρχαϊκή τυραννία ακμάζει σε προηγμένες μεγαλουπόλεις της Ιωνίας, στην Αθήνα και για λίγο σε Δωρικές πόλεις με οικονομική επιφάνεια, πολυμερή δράση και αποικιακό βάθος (Κόρινθος, Μέγαρα). Αλλά ο Δωρικός χαρακτήρας, η Σπάρτη και ο Απόλλων στο Μαντείο των Δελφών είναι εχθρός της τυραννικής λύσης στα οικονομικά, κοινωνικά και πολιτικά προβλήματα της πόλης.

[Τη φύση και την εξέλιξη του προβλήματος της πόλης και της δεδομένης λύσης του παρατηρούμε διαυγέστατα (α) στα Ελεγεία του Θέογνι, για τα Μέγαρα, (β) στην ποίηση του Αλκαίου, για τη Μυτιλήνη, (γ) στις Ελεγείες του Σόλωνα και στην ανάλυση του Αριστοτέλη στην «Αθηναίων Πολιτεία», για την Ιωνική Μητρόπολη. – Αποκαλυπτική είναι η ριζική αντιδωρική πολιτική του Τυράννου Κλεισθένη, από τους Ορθαγορίδες της Σικυώνος, κατά τη σύγκρουσή του με το Μαντείο των Δελφών, μετά και παρά την αποφασιστική συμβολή του υπέρ του ιερού στον Α΄ Ιερό Πόλεμο των αρχών του 6ου αιώνα ενάντια στην αρχική κυρία του ιερού Φωκική πόλη Κρίσσα/Κίρρα, παρά και υπέρ την Ιτέα. Πολύς ο Ηρόδοτος περί αυτού (Ηρόδοτος V 67-68)]. 

6) Ο Άξων του Δωρικού Ελληνισμού συνιστά την τρίτη και τελευταία μείζονα πολιτισμική επανάσταση στην ανθρώπινη ιστορία, μετά τη νεολιθική (θρησκευτικότητα της Χθόνιας Γονιμότητας, Γεωργία, χωριό) και τη Μεταλλική (θρησκευτικότητα της Απόλυτης Κυριότητας, εξουσιαστική συγκέντρωση ισχύος, Αυτοκρατορίες). Την αντίθεση του Απολλώνιου πνεύματος (και της Ολύμπιας θρησκευτικότητας ως λατρείας εξαπολλωνισμένης θεότητας) υποδηλώνει και το γεγονός ότι με την κάθοδο των Δωριέων η τελετή των Θεσμοφορίων, Μυστηρίων της Δήμητρας, εκλείπει από την Πελοπόννησο πλην της Πελασγικής Αρκαδίας (Ηρόδοτος ΙΙ 171, 3).

Αλλά κατά το πρώτο ήμισυ του 6ου αιώνα π.Χ. το μυστηριακό αναβιώνει υπό Ορφική μορφή, όπου παρά τη θήλεια κυριαρχία του μυστικού βιώματος της χθόνιας κρυφιότητας προστίθεται και αναδεικνύεται, εν πολλοίς δε μοναρχεί, η Διονυσιακή διάσταση της οργιαστικής έκστασης. Σε αυτήν την Ορφική και Διονυσιακή αναβίωση της Μυστηριακής θρησκευτικότητας, το Ιωνικό στοιχείο, ως Πελασγικό κατά βάση και σύσταση, λειτουργεί ενεργά.

[Η βασική ιδέα του Ηρόδοτου είναι ότι σε μια μεγάλη συγγενική συμφυλία Πελασγική διεκρίθη αρχικά μια μικρή φυλή, οι Δωριείς, που αποτελούν τους θεμελιακούς Έλληνες. Κατά τη διάρκεια του χρόνου, πολλές Πελασγικές και άλλες συγγενείς βαρβαρικές ομάδες «προσεχώρησαν» στο Ελληνικό γένος και «έγιναν» Έλληνες, όπως και οι Αθηναίοι, αφού το Αττικόν είναι γένος Πελασγικό. Προφανώς πρόκειται για μια πολιτισμική ταυτότητα που το Δωρικό βίωμα ενέπνευσε στα διάφορα Πελασγικά και λοιπά εντόπια και παρατόπια φύλα.

7) Η ακμή των Ιωνικών πόλεων εκφράζεται με μια πολυτέλεια βίου και παρουσίας που αντιτίθεται προς το Δωρικό γυμνό κάλλος και την αμέριμνη λιτότητα μιας ζωής αφιερωμένης στην αιωνιότητα της φυσικής τελειότητας.

Και δείτε πρωτίστως τον Θουκυδίδη για την σημασία της αντιπαράθεσης Δωρικής και Ιωνικής περιβολής κατά την ένδυσιν και την έκδυσιν.

Την συνάρτηση των φαινομένων αυτών Ιωνικής προβολής, την αλληλένδεση των μορφών τους σε μια ουσία χαρακτηριστική του Ιωνικού τρόπου, και την κρίση που αυτή η προβολή προκάλεσε στον Δωρικής πνοής Ελληνικό κόσμο θα μελετήσουμε σε αυτήν την συνάντησή μας, την Παρασκευή το βράδυ, 26 Ιανουαρίου, 8:30 το βράδυ.

Ο θεματικός τίτλος λέει το πρόβλημα:

Ο Αιώνας της Κρίσης και οι προκλήσεις κατά του Δωρικού «Κόσμου»:

• Ιωνικός Τρόπος-Ιωνική Ακμή,
• Ιωνική Πλαστική και Αρχιτεκτονική,
• Τραγωδία-Κωμωδία, Σοφία-Φιλοσοφία,
• Ορφισμός και Διόνυσος, Χρήμα-Οικονομία,
• Πλουτοκρατία-Τυραννία

Η προσεχής πέμπτη ομιλία αυτού του Κύκλου θα πραγματοποιηθεί την Παρασκευή 26 Ιανουαρίου, 8:30 το βράδυ, στην Αίθουσα του Εμπορικού Συλλόγου Σπάρτης, Γκορτσολόγλου 97 (λόγω εκδήλωσης του ΝΠΠΠ Δήμου Σπάρτης στην Αίθουσα του Πνευματικού Κέντρου στην Βιβλιοθήκη).

Η είσοδος είναι ελεύθερη.

Μετά την ομιλία θα υπάρξει χρόνος για συζήτηση.