Μια απομονωμένη κοινότητα κοντά στην ακτή της Μαύρης Θάλασσας σε μια απομακρυσμένη περιοχή στη ΒΑ Σημερινή Τουρκία ανακαλύφθηκε ότι μιλά μια ελληνική διάλεκτο, η οποία είναι ασυνήθιστα όμοια με την «νεκρή» γλώσσα της αρχαίας Ελλάδας.
Περίπου 5000 άνθρωποι μιλούν την συγκεκριμένη διάλεκτο αλλά οι γλωσσολόγοι πιστεύουν ότι είναι η κοντινότερη, ζωντανή γλώσσα στα αρχαία Ελληνικά, η οποία μπορεί να προσφέρει μια πρωτοφανή οπτική γωνία της γλώσσας του Σωκράτη και του Πλάτωνα και πως αυτή εξελίχθηκε.
Η κοινότητα ζει σε ένα σύμπλεγμα χωριών κοντά στην σήμερα τουρκική πόλη Trabzon, όπου κάποτε ήταν η περιοχή του αρχαίου Πόντου, μιας ελληνικής αποικίας όπου ο Ιάσονας και οι Αργοναύτες σύμφωνα με τον μύθο, επισκέφθηκαν κατά τη διάρκεια του επικού τους ταξιδιού από την Θεσσαλία για την ανεύρεση του Χρυσόμαλλου Δέρατος από την Κολχίδα (η σημερινή Γεωργία). Επίσης, στον Πόντο σύμφωνα με τον μύθο ήταν το βασίλειο των Αμαζόνων, μιας άγριας φυλής γυναικών-πολεμιστών.
Οι γλωσσολόγοι ανακάλυψαν ότι η διάλεκτος, Romeyka, μια παραλλαγή των ποντιακών ελληνικών, έχει δομικές ομοιότητες με τα αρχαία ελληνικά, οι οποίες όμως δεν παρατηρούνται στα νέα ελληνικά. Το λεξιλόγιο της Romeyka έχει επίσης πολλούς παραλληλισμούς με την αρχαία γλώσσα.
Η Δρ. Ιωάννα Σιταρίδου, λέκτορας στο Πανεπιστήμιο -Ioanna Sitaridou, a lecturer in romance philology at the University of Cambridge, σημειώνει: «Τα Romeyka διατηρούν έναν εντυπωσιακό αριθμό γραμματικών γνωρισμάτων, τα οποία προσθέτουν ένα αρχαίο ελληνικό άρωμα στη δομή της διαλέκτου. Τα χαρακτηριστικά αυτά έχουν εξαφανισθεί τελείως από άλλες μοντέρνες παραλλαγές της σύγχρονης ελληνικής γλώσσας.»
«Η χρήση του απαρεμφάτου έχει χαθεί σε όλες τις άλλες γνωστές ελληνικές διαλέκτους σήμερα π.χ. οι ομιλητές των νέων ελληνικών θα έλεγαν «Δεν μπορούσα να πάω» αντί «Δεν μπορούσα πηγαίνειν». Αλλά στα Romeyka, όχι μόνο διατηρείται το απαρέμφατο, αλλά συναντάμε ιδιόρρυθμες απαρεμφατικές δομές οι οποίες δεν έχουν παρατηρηθεί ποτέ, παρά μόνο στις λατινικές γλώσσες.»
Οι χωρικοί που μιλούν Romeyka, η οποία δεν έχει γραπτή μορφή, παρουσιάζουν άλλα σημάδια γεωγραφικής και πολιτισμικής απομόνωσης. Σπανίως παντρεύονται εκτός της κοινότητάς τους και παίζουν την παραδοσιακή τους μουσική με ένα ειδικό όργανο, την λύρα. Η Δρ. Σιταρίδου αναφέρει: «Γνωρίζω μόνο έναν άντρα που παντρεύτηκε εκτός του χωριού του. Η μουσική είναι χαρακτηριστική και δεν μπορεί να μπερδευτεί με τίποτα άλλο. Είναι πραγματικά μοναδική για τους ομιλητές της Romeyka.»
Μια πιθανότητα είναι ότι οι σημερινοί ομιλητές της Romeyka είναι οι άμεσοι απόγονοι των αρχαίων Ελλήνων που έζησαν στην ακτή της Μαύρης Θάλασσας για χιλιάδες χρόνια, ίσως από τον 6ο ή 7ο αιώνα π.Χ. όταν η περιοχή κατοικήθηκε για πρώτη φορά. Αλλά είναι επίσης πιθανό, να είναι οι απόγονοι γηγενών πληθυσμών ή μιας φυλής μεταναστών, οι οποίοι ενθαρρύνθηκαν ή αναγκάστηκαν να μιλήσουν την γλώσσα των αρχαίων Ελλήνων εποίκων.(σ.ε.δ πράγμα αδύνατον.)
Οι ομιλητές της Romeyka σήμερα είναι ευσεβείς μουσουλμάνοι, που τους επιτράπηκε να παραμείνουν στην Τουρκία το 1923, με την συνθήκη της Λωζάννης, με την ανταλλαγή χριστιανικών και μουσουλμανικών πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Τα επαναλαμβανόμενα κύματα μετανάστευσης, η κυρίαρχη επιρροή της τουρκικής πλειοψηφίας και η απόλυτη απουσία της Romeyka από την κοινή γνώμη της χώρας, την έχουν τοποθετήσει στην παγκόσμια λίστα των υπό εξαφάνιση γλωσσών.
«Με μόλις 5000 άτομα να παραμένουν στην περιοχή, τα Romeyka θεωρούνται περισσότερο μια γλώσσα κληρονομιάς παρά μια ομιλούμενη γλώσσα. Με την εξαφάνιση της θα χαθεί μια μοναδική ευκαιρία να ξεκλειδώσουμε την εξέλιξη της ελληνικής γλώσσας» επισημαίνει η Δρ. Σιταρίδου.
Μελέτες της γραμματικής των Romeyka έδειξαν ότι μοιράζεται έναν εντυπωσιακό αριθμό ομοιοτήτων με την δημώδη κοινή των ελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων, η οποία ομιλούνταν κατά την ελληνική επιρροή σε όλη την Μικρά Ασία μεταξύ 4ου αι. π.Χ. και 4ου αι. μ. Χ.
Αγαπώ σας Ρωμέικα
Ποίημα της Αϊσέ Τουρσούν (Ayse Tursun)
Αγαπώ σε.
Όλον πλέο εσέν, ε μάνα μ΄
Εσύ ομόν ντ΄εμάθισές με, όντα έμουν μικρέσσα. Ας σήν γη ως
τον ουρανό, ας σην Δύση ως την Ανατολή, τσαι ας σην Βορειά ως τη Νοτιά.
Αέτς έμαθα να αγαπώ με ούλο την καρδία μ΄. Ότινα να αγαπώ...
Ούλα όσον εξέρω
Ούλα ντο λέγω τσαι ντ΄ εφτάγω
Με τ΄ ατά ντ΄ εμάθισές με: λαλώ, γελώ, συντυσαίνω, τραγωδώ
τσαι αγαπώ.
Ακόμ΄ ομόν αρ παραφέρω, να λες με: Πουλόπο μ΄, καρδόπο μ΄,
ψόπο μ΄, μικρόν αρνόπο μ΄, κορτσόπο μ΄, θαγατέρα μ΄, παιδόπο μ΄, τσοβόπο μ΄,
αγάπη μ΄ τσαι άλλα πολλά.
Εγώ στα Ρωμέικα εμάθα να αγαπισκούμαι τσαι να αγαπώ.
Εγώ με τεσό το όμορφο τσαι το ΄πογορευμένο τη γλώσσα ερθάφα.
Ας το ερθάφα τσαι άθεν εμάθα ούλα αβού τα όμορφα τα λόγια,
ντ΄ έσαν Ρωμέικα.
Αγαπώ σε, ε, μάνα μ΄.
Ύσταρο απ΄ εσένα, εγώ πα εμάθα να αγαπώ τσαι να λέγω το λόγο
«αγαπώ σε» τσαι άλλους που πεδέξεσαν
τσαι εσέβαν ΄ς σην καρδία μ΄
Εμάθα τσ΄ άλλα γλώσσας. Άμα κανέναν γλώσσα, όσον τεσό τη
γλώσσα, νόημα ουτς είσεν για τ΄ εμέν.
Εγώ όλον πλέο, τεσό τη γλώσσα εγάπεσα.
Όλον πλέο, τα Ρωμέικα.
Ντ΄ όμορφο έν ο λόγος «αγαπώ σε», να λες ας ση μάνας τη
γλώσσα, τσ΄ ανθρώπους που αγαπάς. Όσον λες α, χαρεντερίζ τσαι όσον μοιρέζεις α
πιφανείν ΄ς αθρεπίου την καρδία απές.
Ντ΄ όμορφο εν να ακούει κανείς.
Ντ΄ όμορφο εν ατό του λόγου το αίσθημα. Εμπαίν΄ ας ανθρεπίου
τ΄ ωτίν απές, κατηβέν ως την καρδία τσαι ομόν δοξάρι κρούει σην ψυν ατ΄ τα
χόρδας.
Αγαπώ σε, ε, μάνα, γλώσσα μ΄, με ούλα τα όμοργα λόγια σ΄.
Ε, μάνα μ΄, ούλα ντ΄ εμάθισές με τα λόγια, εγώ πα εμάθισ΄
ατά να αγαπούν εσέν, εμέν τσαι τσ΄ ούλους. Να μαθάνουν τσαι να δίγουν, ομόν
εσέν με τόσο τη γλώσσας ΄ς σον κόσμο μόνο αγάπη.
Ν΄ αγαπούν τσαι να γράφουν όλον τ΄ όμορφο το ποίημα ντο ουτς
εγράφτεν καμία για τη μάνα γλώσσα ΄μουνά, για τα Ρωμέικα ΄ς σα Ρωμέικα
Για να ακούγουν ας σο έμνοστο τη γλώσσας όλον το έμνοστο το
ποίημα, τα ρουμόγλωσσα τα παιδία σ΄, τα πατσίδα σ΄ τσαι ούλα του κόσμου τα
γαρδέλια.
Ν΄ αγαπώ σε πάντα, ε, μάνα γλώσσα μ΄! Ομόν ντ΄ εγάπεσα,
αγαπώ τσαι ν΄ αγαπώ πάντα τη μάνα μ΄.
Να αγαπώ σε πάντα ομόν τη μάνα μ΄.
Ας σην γη ως τον ουρανό, ας σην Δύση ως την Ανατολή τσαι ας
σην Βορειά ως τη Νοτιά.
Αγαπώ σας Ρωμέικα.
Επιμέλεια απόδοσης σε ελληνικούς χαρακτήρες: Χρήστος
Κωνσταντινίδης
