Vekrakos
Spartorama | Παλιά Σπάρτη - Βυρσοδεψείον: «Σαράντος Γάββαρης», από τον Βαγγέλη Μητράκο

Παλιά Σπάρτη - Βυρσοδεψείον: «Σαράντος Γάββαρης», από τον Βαγγέλη Μητράκο

Ευάγγελος Μητράκος 21/05/2019 Εκτύπωση Άρθρα Δημοτικά Ιστορία
Παλιά  Σπάρτη - Βυρσοδεψείον: «Σαράντος Γάββαρης», από τον Βαγγέλη Μητράκο
«...πιάνει στα χέρια του τα κομμάτια από τα δέρματα του Βυρσοδεψείου «ΓΑΒΒΑΡΗ», τα μυρίζει, τα χαϊδεύει, τα λυγίζει, τα χτυπάει με τις παλάμες του … «δεν ξαναβγαίνουν τέτοια πετσιά» αναστενάζει...»
Οδός Εμπόρων

Τα παλιά μαγαζιά είναι η βιωματική ιστορία ενός τόπου. Εδώ δεν πρόκειται για Μουσείο όπου περιδιαβάζεις τα εκθέματα και φαντάζεσαι τη ζωή των ανθρώπων μιας άλλης εποχής. Εδώ, η ίδια η Ζωή σε πιάνει απ’ το χέρι και σε σεργιανάει στις γειτονιές του κόσμου λέγοντάς σου ιστορίες αυθεντικές από πρώτο χέρι.

Στο παλαιό τσαγκάρικο του Θύμιου του Κοντοέ (τελευταίου παραδοσιακού τσαγκάρη της Σπάρτης, από το 1950 έως ΚΑΙ σήμερα) στο υπόγειο της οδού  Ευαγγελιστρίας αρ. 44, ανάμεσα σ’ άλλα πολλά «εκθέματα» που ακόμα  ζουν και δημιουργούν, βλέπεις καρφωμένο πάνω στον ξύλινο πάγκο του τσαγκάρη κι ένα κομμάτι πετσί που γράφει: «ΒΥΡΣΟΔΕΨΕΙΑ ΣΑΡΑΝΤΟΣ ΓΑΒΒΑΡΗΣ - 1908». Κι όταν αρχίζεις να ρωτάς τα «πώς» και τα «γιατί» ο μαστρο-Θύμιος αρχίζει να σου ξετυλίγει το Μίτο της Αριάδνης για να βγεις από τον λαβύρινθο των αποριών και να φτάσεις από το Χθες στο Σήμερα!

Απ’ όταν ο άνθρωπος των Σπηλαίων ένιωσε την ανάγκη να προστατέψει το σώμα του, το δέρμα έγινε το πολυτιμότερο πράγμα για τη ζωή του. Αφού σκότωνε τα ζώα για την τροφή του χρησιμοποιούσε μετά το δέρμα τους για να «ντύσει» το σώμα του και για να  καλύψει τα πέλματά του που τόσο υπόφεραν από την καθημερινή περιπλάνηση προς αναζήτηση τροφής.

Από τότε πέρασαν εκατομμύρια χρόνια, η ζωή του ανθρώπου καθοδηγημένη από τον Νου άλλαζε ραγδαία στις διάφορες περιόδους, αλλά το δέρμα εξακολουθούσε να παραμένει ένα πολύτιμο είδος πρώτης ανάγκης για τον άνθρωπο. Μέσα σ’ αυτήν την πολύχρονη πορεία και σχέση του ανθρώπου με το δέρμα, ανακαλύφθηκαν τρόποι κατεργασίας του δέρματος κι έτσι αναπτύχθηκε η τέχνη της βυρσοδεψίας  (βύρσα (δέρμα) + δέψη (κατεργασία)).

Η βυρσοδεψία ασχολείται με τα ακατέργαστα δέρματα  ζώων (κατσίκας, προβάτου, βοδιού, αλόγου κ.λπ.) και τα μεταβάλλει σε τέλεια δέρματα (κατεργασμένα) κατάλληλα για την  κατασκευή δερμάτινων ειδών.

Η διαδικασία της βυρσοδεψίας οργανώθηκε στα νεότερα χρόνια μέσα σε ειδικά εργοστάσια – βιοτεχνίες που ονομάστηκαν «Βυρσοδεψεία» που ο λαός τα έλεγε και «ταμπάκικα».

Στη Λακωνία, με την τέχνη της Βυρσοδεψίας ασχολήθηκαν κυρίως οι «Αναβρυτιώτες», οι κάτοικοι της Αναβρυτής του Ταϋγέτου. Το πανέμορφο αυτό χωριό με τους δραστήριους και προικισμένους με επιχειρηματικό δαιμόνιο κατοίκους, ήκμασε, στο παρελθόν, οικονομικά χάρη στις βιοτεχνικές και εμπορικές δραστηριότητες των κατοίκων του, οι οποίοι κατ’ εξοχήν ασχολούνταν με την βυρσοδεψία.

Στα 1908, σύμφωνα με τη διήγηση του μαστρο-Θύμιου του Κοντοέ,  ένας από τους σπουδαίους βυρσοδέψες της Αναβρυτής ήταν ο Σαράντος Γάββαρης ο οποίος από το 1908 είχε ιδρύσει δικό του οργανωμένο βυρσοδεψείο στην Αναβρυτή και τροφοδοτούσε με τα καταπληκτικής ποιότητας πετσιά του τα υποδηματοποιεία της εποχής. Οι δουλειές πήγαιναν πολύ καλά  και μετά τον πόλεμο, στα 1947, ο Σαράντος Γάβαρης κατέβηκε στη Σπάρτη και δημιούργησε ένα πρότυπο, για την εποχή του, βυρσοδεψείο, στην περιοχή Χατίπι της Σπάρτης, πάνω στον δημόσιο δρόμο Σπάρτης – Α. Ιωάννη. Ήταν ένα μονώροφο μεγάλο κτήριο από πέτρα, με αξιοπρόσεκτα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά, που στην προμετωπίδα έφερε φαρδιά πλατιά την επιγραφή:

ΒΥΡΣΟΔΕΨΕΙΑ ΣΑΡΑΝΤΟΣ ΓΑΒΒΑΡΗΣ ΚΑΙ ΥΙΟΣ

Μέσα στο Βυρσοδεψείο με βάση την πατροπαράδοτη πείρα και γνώση γινόταν η καλύτερη δυνατή επεξεργασία των δερμάτων: Εδώ ήταν οι δεξαμενές που έμεναν στο νερό τα δέρματα για 3-4 μέρες για να μαλακώσουν. πιο πέρα ήταν οι «ξύστρες», τα ειδικά μαχαίρια με τα οποία έξυναν εσωτερικά το δέρμα (ξελέσιασμα). Πιο κει γινόταν το ασβέστωμα για να διευκολυνθεί το εξωτερικό ξύσιμο. Μετά τα δέρματα  τοποθετούνταν  για λίγες ώρες σε δεξαμενές που περιείχαν πυκνό διάλυμα θειούχου νατρίου και ύστερα σε άλλες δεξαμενές με πυκνό διάλυμα ασβέστη με θειούχο νάτριο ή αρσενικό. Τέλος γινόταν η αφαίρεση ΚΑΙ του εξωτερικού τοιχώματος από τα δέρματα. Όταν τελείωνε η εργασία αυτή, ακολουθούσε η φυτική κατεργασία του δέρματος με φυτικές, δεψικές ύλες, που βρίσκονται στα φύλλα, τη φλούδα, τους καρπούς, τα ξύλα και τις ρίζες ορισμένων δέντρων (πεύκο, σχίνο, βελανιδιά). Η φυτική κατεργασία γινόταν για τα σολοδέρματα και γενικά για τα χονδρά δέρματα και διαρκούσε  6 – 8 μήνες. Πριν δοθούν στο εμπόριο τα πιο χονδρά δέρματα τα χτυπούσαν για να γίνουν πυκνότερα, τα δε λεπτά (βακέτες και βιδέλα), αφού τους έκοβαν τις ανωμαλίες και τα λείαιναν, τα λίπαιναν  με ειδικό λάδι και γίνονται έτσι αδιάβροχα, ευλύγιστα και ελαστικά. Άλλες φορές η κατεργασία γινόταν με άλατα χρωμίου και αργιλίου και ακολουθούσε το  βάψιμο.

Η βυρσοδεψία ήταν δύσκολη κι επίπονη δουλειά κι ο βυρσοδέψης με τους εργάτες του δούλευαν σε αποπνικτική, βαριά ατμόσφαιρα. Το τελικό αποτέλεσμα όμως τους αποζημίωνε, όταν έβλεπαν, στο τέλος της επεξεργασίας, τα βρόμικα και δύσοσμα τομάρια που είχαν μπει στο Βυρσοδεψείο, να έχουν μεταμορφωθεί σε εξαιρετικά δέρματα διαφόρων ειδών, έτοιμα για να πάνε στα χέρια των τεχνιτών της εποχής, που ήξεραν και αγόραζαν καλά δέρματα, για να κατασκευάσουν δερμάτινα είδη που μιλούσαν για την τέχνη τους.

Το Βυρσοδεψείο «ΣΑΡΑΝΤΟΥ ΓΑΒΒΑΡΗ» έκανε εξαιρετική δουλειά  και τα δέρματα που έβγαζε ήταν περιζήτητα και φημισμένα. Στις καλές εποχές που το δέρμα ήταν σε πρώτη ζήτηση, το Βυρσοδεψείο έφτασε να απασχολεί 25-30 εργάτες!

Ο Ευθύμιος Κοντοές του Ιωάννη και της Σταμάτας από το χωριό Κουρουνιού Καρύταινας Γορτυνίας Αρκαδίας, ως τσαγκάρης στο υποδηματοποιείο «ΑΛΑΤΣΑ» (Ευαγγελιστρίας και Κ. Παλαιολόγου) έπιασε στα χέρια του αμέτρητες φορές τα δέρματα και τα πετσιά «ΓΑΒΒΑΡΗ» για να φτιάξει παπούτσια χειροποίητα και αρβύλες ή για να σολιάσει παλιά παπούτσια. Όταν άνοιξε το δικό του τσαγκάρικο συνέχισε να δουλεύει με το ίδιο υλικό, αφού ο γιος του Σαράντου Γάββαρη, ο Κωνσταντίνος, μετά το κλείσιμο του Βυρσοδεψείου, μέσα 10ετίας ’70,  συνέχισε να εμπορεύεται τα πετσιά που είχαν απομείνει, ως απόθεμα. Κάποια στιγμή έφτασαν στα χέρια του τσαγκάρη και τα τελευταία πετσιά του ιστορικού Βυρσοδεψείου «ΓΑΒΒΑΡΗ», κι όταν το τελευταίο των τελευταίων έφτασε να κοπεί, η καρδιά του μάστορα λύγισε και, «τιμής ένεκεν», έκοψε το κομμάτι με τη φίρμα και το κάρφωσε, ως ενθύμιον, πάνω στον ξύλινο πάγκο του.

Σήμερα το πλαστικό έχει πλέον κυριαρχήσει ακόμα και στο παπούτσι. Τα παπούτσια βγαίνουν έτοιμα σε αλυσίδες παραγωγής στα εργοστάσια χωρίς των αγώνα και την προσωπική τέχνη του δημιουργού, του τσαγκάρη. Ακόμα και οι σόλες και τα τακούνια είναι από πλαστικό. Μόνο για κανένα πάτο χρησιμοποιεί ακόμα ο μαστρο-Θύμιος πετσί. Γι’ αυτό, από καιρού εις καιρόν, πιάνει στα χέρια του τα κομμάτια από τα δέρματα του Βυρσοδεψείου «ΓΑΒΒΑΡΗ», τα μυρίζει, τα χαϊδεύει, τα λυγίζει, τα χτυπάει με τις παλάμες του … «δεν ξαναβγαίνουν τέτοια πετσιά» αναστενάζει  και ξαναζεί και νοσταλγεί την παλιά καλή εποχή του τσαγκάρικου, τότε που ο τσαγκάρης ήταν μάστορας και δημιουργός, που έπιανε στα χέρια του ένα κομμάτι δέρμα κι ένα πετσί και σου έβγαζε ένα ζευγάρι παπούτσια που «μίλαγαν», παπούτσια που ήταν δημιουργίες γεμάτες ζωή και μεράκι και τέχνη, από υλικά που ο άνθρωπος είχε αποκτήσει μέσα από τη σχέση του με τη Μάνα - Φύση!

Σήμερα το «ΒΥΡΣΟΔΕΨΕΙΟΝ ΣΑΡΑΝΤΟΥ ΓΑΒΒΑΡΗ» στέκεται έρημο, αλλά στιβαρό,  πάνω στη στροφή, λίγο πριν από τη γέφυρα, του δρόμου Σπάρτης – Αγιάννη. Η πολιτεία το έχει ανακηρύξει «διατηρητέο». Η επιγραφή έχει ξεθωριάσει πια, αλλά οι μνήμες από μια πολύχρονη παρουσία στη ζωή της νέας Σπάρτης ζουν ακόμα. Κι αν κάποιοι δεν ξέρουν ή απλά έχουν ξεθωριάσει οι μνήμες τους, υπάρχει ένα κομμάτι πετσί με τη φίρμα « ΒΥΡΣΟΔΕΨΕΙΟΝ ΣΑΡ. ΓΑΒΒΑΡΗ – 1908» στερεωμένο πάνω στο ξύλινο πάγκο ενός τσαγκάρικου και υπάρχει κι ένας τσαγκάρης, εκ των παλαιών, ο Θύμιος Κοντοές, για να τον ξεναγήσει στο παρελθόν, με οδηγό τούτο το κομμάτι το κατεργασμένο πετσί.

                      

21-5-2019
Βαγγέλης Μητράκος





  



Οδός Εμπόρων