«Οι Καμάρες της Σπάρτης», από τον Βαγγέλη Μητράκο

Η πρωταρχική λειτουργία της στοάς ήταν να προστατεύει τους παρισταμένους από τις καιρικές συνθήκες (ήλιο, βροχή,αέρα κ.λπ.) χωρίς να τους κλείνει σε μια αίθουσα. Γι΄ αυτό και η στοά είναι απόλυτα συνυφασμένη με τις κλιματικές συνθήκες που επικρατούν στο Αιγαίο και τη Μεσόγειο.

Οι στοές  υπήρξαν  σύνηθες αρχιτεκτονικό και διακοσμητικό στοιχείο της αρχαίας Αθήνας, ιδίως της αρχαίας αγοράς. Δεν έλειπαν από τις αγορές, τα γυμναστήρια, τις παλαίστρες, τα θέατρα, τα λουτρά και άλλους δημόσιους χώρους κι εγκαταστάσεις και ήταν πλούσια διακοσμημένες με σκηνές από τον πολιτικό, θρησκευτικό και πολεμικό βίο των Ελλήνων.

Οι στοές χρησίμευαν ως καταφύγιο από τις καιρικές συνθήκες, αλλά γίνονταν και τόπος περιπάτου και συγκέντρωσης, διδασκαλίας και φιλοσοφικών διαλόγων.

Η στοά υιοθετήθηκε και αναπτύχθηκε ΚΑΙ από τους Ρωμαίους, συνεχίστηκε στην περίοδο του Βυζαντίου κι έφτασε ως τις μέρες μας ως ένα κύριο παραδοσιακό αρχιτεκτονικό στοιχείο.

Στη νέα Σπάρτη, γύρω στα 1860, εγκρίθηκε το σχέδιο για την κατασκευή Εμπορικού Κέντρου περιμετρικά της κεντρικής πλατείας της πόλης. Μετά την έγκρισή του ξεκίνησε η ανέγερση καταστημάτων με κύριο χαρακτηριστικό, ανάμεσα σ’ άλλα, τις τοξοστοιχίες με τις καμάρες, οι οποίες διαμόρφωναν στοές στα μαγαζιά γύρω από την πλατεία. Επειδή, τότε, σύμφωνα με το αρχικό σχέδιο της πόλης, η κεντρική πλατεία περιλάμβανε ΟΛΟΝ το χώρο από το σημερινό δημαρχείο μέχρι ΚΑΙ το Μουσείο, η πρόβλεψη ήταν να αναπτυχθούν  οι καμάρες και οι στοές σ’ ολόκληρη την περίμετρό της, δηλαδή στις σημερινές οδούς Γκορτσολόγου, Ευαγγελιστρίας, Α. Νίκωνος και Λυκούργου. Δυστυχώς το σχέδιο πόλης δεν εφαρμόστηκε, η πλατεία κόπηκε στη μέση, η λεωφόρος Παλαιολόγου πέρασε πάνω της  και τα τμήματα  ένθεν κι ένθεν της Παλαιολόγου οικοπεδοποιήθηκαν, τότε,  από τον δήμο Σπάρτης και πουλήθηκαν σε ιδιώτες για ανέγερση κατοικιών και καταστημάτων. Με τον τρόπο αυτόν ΚΑΙ η πλατεία υποβαθμίστηκε αλλά ΚΑΙ οι καμάρες με τις στοές  δεν αναπτύχθηκαν σύμφωνα με τις προβλέψεις.

Δυστυχώς η έλλειψη παιδείας, η απουσία  ευαισθησίας για τη μορφή, τη λειτουργία και το μέλλον της πόλης, σε συνδυασμό με τον άκρατο ατομισμό που αδιαφορούσε παντελώς για το κοινωνικό και συλλογικό συμφέρον αλλά και την ανοχή ή αδιαφορία των δημοτικών αρχών και των αρμοδίων τεχνικών υπηρεσιών, δεν επέτρεψε να ολοκληρωθεί αυτή η πολύ σημαντική για τη Σπάρτη προδιαγραφή.

Παλιές φωτογραφίες δείχνουν πως η υποχρέωση για δημιουργία  καμάρας στις στοές γύρω από την πλατεία δεν τηρήθηκε με συνέπεια και από όλους. Στα δε κατοπινά χρόνια υπήρξε συνειδητή καταστροφή παραδοσιακών καμαρών που είχαν διασωθεί, προκειμένου κάποιοι να «ελευθερώσουν» την είσοδο των καταστημάτων τους και να «φωταγωγήσουν» το εσωτερικό του ή τον ημιώροφο. Ακόμα και στα σημερινά χρόνια, όταν ανεγέρθηκαν νέα κτήρια γύρω από την πλατεία, δεν υπήρξε (ή δεν τηρήθηκε)  ΚΑΜΙΑ  προδιαγραφή ώστε να δημιουργηθεί ένα ομοιογενές και ομοιόμορφο σύνολο, το οποίο να εντάσσεται στη μορφολογία και τον τύπο των παλαιών, παραδοσιακών καμαρών.

Οι ελάχιστες παραδοσιακές, λιθόχτιστες καμάρες που έχουν απομείνει σήμερα γύρω από την πλατεία, φτιαγμένες με πείρα, τέχνη και μεράκι από τους μαστόρους του καιρού εκείνου, δείχνουν πόσο όμορφο, ελκυστικό και λειτουργικό θα μπορούσε να ήταν το κέντρο της Σπάρτης αν είχε τηρηθεί το αρχικό σχέδιο.

Ας ελπίσουμε πως θα βρεθεί (επιτέλους) μια δημοτική αρχή, η οποία με μια ολοκληρωμένη μελέτη  θα αναλάβει το έργο της συνολικής ανάπλασης των καμαρών, ώστε να διορθωθεί αυτή η ιστορική ανορθογραφία στο κέντρο της πόλης.

25-2-2019
Βαγγέλης  Μητράκος